Sự tích Hoa Lay Ơn

by playful_62 Fri Dec 21, 2007 8:07 am

Sự tích Hoa Lay Ơn

Họ Lay-ơn Iridaceae
Họ này ở VN thì theo sách Cây cỏ VN chỉ có 6 loài nhưng thấy Tự điển Thực vật thông dụng ghi có 7 chi ở VN vậy có ít nhất 7 loài? Cây trong họ đều có lá hình gươm xếp thành 2 dãy nằm trong 1 mặt phẳng

1. Belamcanda chinensis (L.) DC. : Rẻ quạt, Xạ can
Cây trồng làm kiểng, lá hoàn toàn nằm trong 1 mặt phẳng khá đẹp.

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011141_0d8e1d34b2_o

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011141_0d8e1d34b2_o

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011145_60aaa5d29a_o

2. Eleutherin bulbosa (Mill.) Urban. : Sâm đại hành
Cây thuốc nam trồng nhiều nơi, tìm hoài mà không thấy cây nào nở hoa 6 cánh như trong sách, gần như không thấy hoa nở.

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011139_d5276369e0_o

3. Gladiolus hybridus Hort. : Hoa Lay-ơn, Glaieul
Hoa có nhiều màu, trồng nhiều ở Đà Lạt

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011139_d5276369e0_o

4. Iris japonica Thunb. : hoa Diên vĩ
Cây này tôi thấy trồng ở Sapa

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011133_24750bed14_o

5. Tritonia crocosmaeflora (Lem.) Nich. : Nghệ hương
Cây mọc hoang và trồng làm kiểng ở Đà Lạt, Sapa

Sự tích Hoa Lay Ơn 348011134_d94bdac87b_o

Ngoài sắc đẹp rực rỡ, layơn còn được yêu chuộng bởi một sự tích cảm động về lai lịch của nó. Tương truyền rằng:

Hoàng đế La Mã Bácbagalô ra lệnh treo cổ tất cả các tù nhân Phơranki chỉ để lại hai chàng trai khoẻ mạnh và đẹp nhất, đó là Têrét và Xép. Ông dẫn hai chàng về La Mã và đưa vào trường đấu.

Hai chàng bị nỗi buồn nhớ quê hương, nỗi cay đắng vì mất tự do và thân phận nô lệ thấp hèn hành hạ khôn nguôi. Họ chỉ cầu xin Chúa một điều là được chết ngay tức khắc. Nhưng Chúa không bận tâm đến những lời thỉnh cầu của họ. Ngày lại ngày qua, hai chàng vẫn sống bình yên và khoẻ mạnh.

- Phải chăng Chúa đã sắp đặt cho chúng ta một số phận khác rồi - một hôm Têrét nói với Xép - và có thể những người này còn muốn dạy cho chúng ta bài học phải biết sử dụng thành thạo thanh gươm để rửa mối nhục cho dân tộc ta chăng?

- Nếu đến cả Chúa cũng không đủ sức che chở cho dân lành thì chúng ta làm điều đó sao được? - Xép thở dài nặng nề, nói với Têrét.

- Ta phải cầu xin nữ thần để bà nói cho chúng ta biết điều gì đang đợi chúng ta ở phía trước. - Têrét nói và được Xép đồng tình.

Một buổi sáng, Têrét kể cho Xép nghe về giấc mơ đêm qua của chàng, Têrét mơ thấy chàng cầm thanh gươm bước lên đấu đài, còn Xép cũng cầm thanh gươm bước ra thách đấu. Họ lúng túng nhìn nhau, còn đám đông la ó ầm ĩ đòi các chàng trai phải bắt đầu cuộc giao chiến. Trong khi không người nào vung gươm trước về phía bạn mình để gây chuyện bất hạnh cho nhau, bỗng một cô gái La Mã xinh đẹp chạy lại gần Têrét và nói: "Hãy giành chiến thắng, chàng sẽ được tự do và tình yêu của ta! Têrét vung gươm lên, nhưng ngay khoảnh khắc ấy, từ lòng đất vang lên một tiếng thét: "Hãy hành động theo trái tim!"

- Kìa, dường như em đã chứng kiến giấc mơ của ta! - Xép kinh ngạc thốt lên.
Trước lúc trời tối, khi đám bạn bè từ đấu trường trở về nhà hết, hai chàng bắt gặp cô gái La Mã dũng cảm, đó là Ốctavia và Lêôcácđia, các con gái của Bácbagalô. Têrét và Ốctavia, cả hai cùng không hẹn mà đưa mắt nhìn nhau. Họ không sao rời mắt khỏi nhau được nữa, vì vậy họ không hề biết giữa Xép và Lêôcácđia cũng đã xảy ra một chuyện tương tự như thế.

Tình yêu đâu phải lúc nào cũng mù quáng, mà trái lại rất sáng suốt, và những người yêu nhau bao giờ cũng tìm thấy lối thoát để được ở bên nhau, ngay cả khi giữa họ xuất hiện một vực thẳm giống như vực thẳm ngăn cách người chiến thắng và kẻ chiến bại. Đã từ lâu, Bácbagalô không còn nghi ngờ gì về việc các con gái của ngài vẫn bí mật gặp gỡ hai tù nhân. Và ngài có ý chờ xem Ốctavia cũng như Lêôcácđia có dám thú nhận tình yêu mù quáng của mình với Têrét và với Xép không. Bácbagalô rất hiểu tính nết cương trực của các con mình, ngài không nỡ bỏ tù chúng, không ngăn cấm được chúng gặp gỡ người tình một cách vội vã. Ngài chỉ báo cho các con biết rằng, sắp tới, hai tù nhân Têrét và Xép sẽ phải so gươm với nhau, và kẻ nào chiến thắng kẻ ấy sẽ được tự do. Bácbagalô khát máu hy vọng rằng hai đấu sĩ kia sẽ giáp chiến không phải vì cuộc sống mà là vì cái chết, và cả hai sẽ phải rời khỏi cõi đời này, chỉ có điều sự thật ấy thì người đến xem không thể thấy được.

Tất cả đều diễn ra như dự đoán của Bácbagalô. Ốctavia khích lệ Têrét phải bằng mọi cách để giành được chiến thắng và chàng sẽ được tự do; Lêôcácđia cũng khích lệ Xép như vậy. Hai chị em bỗng dưng trở thành kẻ thù của nhau, vì người nào cũng muốn bảo vệ hạnh phúc của mình - hạnh phúc được đổi bằng nỗi bất hạnh của kẻ kia.

Ngày diễn ra trận đấu bắt đầu. Đấu trường chật ních công chúng. Ngay ở hàng ghế thứ nhất, có Bácbagalô và các con gái.

Khi Têrét và Xép, mình trần như các chiến binh Phơranki bước ra đấu đài, họ giơ cao các thanh gươm lấp loáng và hô: "Những người đi tìm cái chết gửi lời chào em!" Lập tức đám đông reo hò vì bị kích động. Ốctavia đưa mắt khích lệ Têrét. Lêôcácđia dùng ngón tay cái dùi xuống thấp vừa chỉ vào Têrét vừa gật đầu với Xép.

Các đấu sĩ nâng gươm lên chuẩn bị giao chiến. Bầu không khí căng thẳng trùm lên đám khán giả, các cô gái thì chết giấc.

Nhưng đúng khoảnh khắc mà Têrét xỉa gươm để đâm vào ngực Xép, bỗng anh nghe thấy tiếng trái tim mình thôi thúc.
- Hỡi chàng trai Phơrăngkít Têrét, chàng sẽ trả lời thế nào trước người mẹ Tổ Quốc về việc chàng đã sát hại đứa con trai của bà?

Câu hỏi ấy cũng vang vọng trong trái tim của Xép, và cùng lúc đó hai đấu thủ đã lao vào ôm hôn nhau, khiến đám đông la ó phẫn nộ:

- Hai đứa phải chết!

Ốctavia chồm lên hét:
- Têrét, hãy chiến đấu vì hạnh phúc của đôi ta! Cũng những lời lẽ ấy,

Lêôcácđia khích lệ Xép.
Têrét, sau khi vung gươm lên làm yên lòng khán giả, bèn ngẩng cao đầu một cách kiêu hãnh và nói:

-Các người có sức mạnh hơn, các người đã biến chúng ta thành nô lệ, nhưng các người đừng hòng buộc chúng ta phải làm những kẻ hèn hạ! Các người có thể giết chúng ta, song các người không phải là kẻ chiến thắng!

Dứt lời, chàng bèn cắm thanh gươm của mình xuống đất; Xép cũng làm như vậy.

Bácbagalô ra hiệu cho các chiến binh nổi loạn. Khi xác của Têrét và Xép được đưa ra khỏi đấu trường, một chuyện kỳ lạ đã xảy ra: những thanh gươm được cắm xuống đất cứ kêu leng keng, và ngay trên mảnh đất có hai thanh gươm ấy đã mọc lên những bông hoa. Những bông hoa người đời vẫn thường gọi: HOA LAY ƠN.

Đó là cây hoa Layơn quen thuộc ngày nay. Tiếng La-tinh gọi cây hoa này là Gia-dia-lus có nghĩa là cây hoa hình lưỡi kiếm.

Đến vườn hoa trồng lay-dơn Đà Lạt những người không sành lắm về loài hoa cũng có thể phân biệt được hàng chục loài khác nhau. Có loại mà đỏ cờ, đỏ tía, hồng đào, hồng nhạt, có loại màu vàng, màu tím, màu trắng sữa? Nhờ có kỹ thuật lai ghép tạo giống tài tình và đôi tay vàng khéo léo của những nhà làm vườn mà mỗi giống hoa có thể tạo được nhiều thang màu đậm nhạt khác nhau. Dù chỉ một lần được đến thăm vườn Dơn Đà Lạt sẽ còn đọng mãi trong lòng ta sắc màu tươi thắm, tràn trề ánh sáng vui tươi ấm áp. Và sau đó cứ mỗi lần nghĩ lại đều thấy dâng lên niềm vui lâng lâng...

Chúng ta vẫn quen nghĩ cây gì đẹp và quý đều hiếm và khó nuôi trồng. Vậy mà layơn Đà Lạt lại vô cùng phong phú. Từ các vườn hoa ở ấp Hà Đông đến ấp Trung Bắc, Đa Thiện, Lam Sơn, sang ấp Thái Phiên, Tây Hồ, vườn hoa nào cũng có layơn. Đến nỗi layơn mọc dại cả ở giữa nơi thanh thiên bạch nhật trên các khóm cỏ ở hai bên vệ đường. Chỉ có điều là layơn để giống khá công phu. Để có được hoa đẹp, cành dài, mẩy và to bông người ta phải chọn hạt giống ngay từ đầu ở những bụi hoa tốt nhất. Hạt gieo lần thứ nhất, cây lớn lên rồi tàn lụi đi, đào lấy củ, vặt sạch rễ và lớp lá khô bọc ngoài đem phơi héo. Sau đó đem trồng lần thứ hai. Cây sẽ trổ hoa nhưng phải ngắt bỏ hết lượt. Chờ cho cây rụi lá lần nữa, đào lên và đem trồng lần thứ ba. Lần này cây sẽ trổ bông to, đẹp, sắc thắm đượm, cánh dày. Về mặt thương mại, ở Đà Lạt layơn đứng đầu trong các loài hoa. Trong số vài, ba chục tấn hoa tươi xuất khẩu hàng năm. Layơn chiếm tỷ lệ cao nhất. Hoa vừa đẹp vừa dễ bảo quản lại bền. Nếu biết gìn giữ mỗi bình layơn có thể chơi được hàng tuần lễ. Bán ra thị trường thế giới layơn không bị tranh chấp quá khắt khe như hoa hồng. Một ưu điểm đáng kể nữa của layơn là mỗi năm có thể trồng liền hai, ba vụ. Đây cũng là điều trội hơn hẳn của Đà Lạt so với Hà Nội. Khách mua hoa trong và ngoài nước lúc nào cũng yêu chuộng layơn. Bởi vậy trong các vườn hoa gia đình thế nào cũng có trồng một vài luống hoa layơn.

Layơn là biểu tượng của niềm vui và hy vọng, cho nên thường thường vào những dịp vui vẻ, lễ tết, nhất là vào những ngày tết nếu có được một bình Layơn vào những ngày đầu xuân này Layơn rất đắt. Nhiều gia đình vẫn cố mua mấy cành Dơn để "Lấy cái lộc đầu năm". Nếu không có được một bình toàn Layơn thì người ta cắm xen Dơn với một vài thứ hoa, lá khác. Cái vẻ rực rỡ, tràn đầy sắc màu trang trọng của Layơn mà đi với Vi-ô-lét tím biếc khiêm nhường thật là hợp. Chúng làm tăng vẻ đẹp cho nhau. Vài ba cành Dơn màu đỏ cờ hoặc trắng ngà với một bó nhỏ Vi-ô-lét trong một chiếc bình cao cổ đặt trên bàn có trải tấm khăn trắng giản dị là cả gian phòng toát lên không khí vui tươi, đầm ấm. Các gia đình cán bộ ở Hà Nội thích cắm kiểu hoa này. Nó vừa không quá đắt lại vừa đáp ứng yêu cầu ngày xuân.

Ở các tỉnh phía Nam, các bà, các cô, lại thích cắm Layơn trong những chiếc bình rộng bằng thủy tinh hoặc bằng sành có những hình dáng khác. Chỉ cần vài ba cành Dơn nhỏ với một nhành Thiết mộc lan cắm xen với mấy bông cúc trắng hoặc cúc thạch thảo đặt trong phòng khách gia đình nom rất vui mắt mà vẫn thanh tao, trang nhã. Xúc động biết bao ! khi giữa những ngày châu Âu tuyết tràn trắng xóa, khi mà ở nước ta đang có chiến tranh ác liệt lại bắt gặp những nụ hồng, những bó lay-dơn thắm tươi của Đà Lạt. Từ tận nơi sâu thẳm nhất của tâm hồn chúng ta dâng lên niềm rưng rưng xúc động. Từ sân bay Liên Khương, Tân Sơn Nhất, Lay-dơn cùng với hồng, huệ tây (lys) và nhiều loại hoa Lan theo cánh én bạc đến tận các miền băng giá châu Âu, mang niềm vui đến cho bao người trên thế giới.

Để đưa hoa đi xa, người ta cắt những nhành hoa to bông, cuống khỏe, cứng cáp. Nếu là hồng và huệ tây bông hoa phải đang còn búp. Chọn những nụ hoa sắp nở, bóp thử thấy xốp mềm là được. Nếu là lay-dơn thì những bông dưới cùng phải vừa chúm chím hé nở. Cắt hoa về đem bọc thành từng bó nhỏ, bỏ vào túi ni lông rồi bơm hơi ẩm vào, xong dán kín để đưa lên máy bay. Đôi khi người ta không cần vẩy nước vào hoa mà chỉ khi nào cần cắm, dùng kéo cắt chéo cuống hoa, phun ít nước rồi đem cắm vào bình. Chỉ sau độ nửa giờ là hoa sẽ tươi lại và dần dần nở hết.